วาฬ หรือที่นิยมเรียกกันติดปากว่า
ปลาวาฬ (
อังกฤษ:
Whale) เป็น
สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดใหญ่อาศัยอยู่แต่เฉพาะใน
ทะเลหรือ
มหาสมุทร เป็นสัตว์ที่มีรูปร่างคล้าย
ปลา คือ รูปร่างเพรียวยาว มีครีบและมีหางเหมือนปลา แต่หางของวาฬจะเป็นไปในลักษณะแนวนอน มิใช่แนวตั้งเหมือนปลา วาฬมิใช่ปลาแต่เป็น
สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่มีสายรก ที่จัดอยู่ใน
อันดับวาฬและโลมา (Cetacea)
บรรพบุรุษของวาฬ เป็น
สัตว์กินเนื้อบนบกมี 4 ขา ใน
ยุคพาลีโอจีน เมื่อประมาณ 65 ล้านปีก่อน มีชื่อว่า "
มีโซนิก" จากนั้นก็วิวัฒนาการเริ่มใช้ชีวิตแบบสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำภายในเวลาเพียง 10 ล้านปีต่อมาใน
ยุคอีโอซีน
หรือเมื่อประมาณ 55 ล้านปีก่อน
โดยจากสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำจากนั้นขาหลังก็ค่อยหดและเล็กลงจนต่อมาเมื่อ
ประมาณ 24-26 ล้านปี ก่อนกระดูกและข้อต่อก็หดเล็กลงจนไม่มีโผล่ออกมาให้เห็น
แต่ในปัจจุบันกระดูกส่วนของขาหลังก็ยังคงมีอยู่โดยเป็นอวัยวะภายในที่มีขนาด
เล็ก และทำหน้าที่เพียงเป็นที่ยึดติดของ
อวัยวะสืบพันธุ์เท่านั้น
วาฬ เป็นสัตว์ที่มีขนาดใหญ่ นับเป็นสัตว์ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก
แม้จะอาศัยอยู่แต่เฉพาะในทะเล มีรูปร่างคล้ายปลา แต่มิใช่ปลา
ด้วยเป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม
แม้จะไม่มีขนปกคลุมลำตัวเหมือนสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมอันดับอื่น ๆ
แต่วาฬจะรักษาความอบอุ่นในร่างกายด้วย
ไขมันในชั้นใต้ผิวหนัง
วาฬ เป็นสัตว์ที่หายใจด้วย
ปอด เหมือนสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมอันดับอื่น ๆ วาฬสามารถกลั้นหายใจใต้น้ำได้นานนับ
ชั่วโมง (โดยเฉลี่ยประมาณ 20 นาที) ด้วยการเก็บ
ออกซิเจนปริมาณมากไว้ในปอด เมื่อใช้ออกซิเจนหมด วาฬจะขึ้นมาหายใจบนผิวน้ำเพื่อปล่อยลมหายใจออก ซึ่งขณะที่ปล่อยลมหายใจออกนั้นจะมี
ไอน้ำและฝอยน้ำพ่นออกมาจากอวัยวะพิเศษที่อยู่ตรงส่วนหัวเป็นรูกลม ๆ เหมือน
น้ำพุด้วย
เพราะ วาฬมีกล้ามเนื้อพิเศษปิดรูจมูกไว้แน่นเพื่อกันไม่ให้น้ำเข้าไปจมูกซึ่ง
เป็นอวัยวะที่ติดต่อกับปอดโดยตรง
ส่วนปากนั้นไม่มีทางติดต่อกับปอดและจมูกเลย
ทั้งนี้เพื่อจะกันไม่ให้น้ำเข้าสู่ปอดในขณะที่ดำน้ำ ในวาฬขนาดใหญ่อย่าง
วาฬสีน้ำเงิน สามารถพ่นน้ำได้สูงถึง 9
เมตร
วาฬ อาศัยอยู่รวมกันเป็นฝูง ออกลูกครั้งละ 1 ตัว ลูกของวาฬจะกินนมจาก
เต้านมของ
แม่เหมือนสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมทั่วไป เต้านมของวาฬมี 1 คู่
อยู่ในร่องท้องของวาฬตัวเมีย
ขณะที่กินนมลูกวาฬจะว่ายน้ำเคียงข้างไปพร้อมกับแม่
จึงจำเป็นต้องใช้เวลาให้น้อยที่สุด โดยเพียงแค่จ่อปากที่
หัวนม แม่วาฬจะปล่อย
น้ำนมเข้า
ปากลูก เป็นระยะเวลาสั้น ๆ เพียงแค่ไม่กี่วินาทีเท่านั้น
เมื่อลูกวาฬคลอดออกมาใหม่ ๆ จะพุ่งตัวขึ้นผิวน้ำเพื่อหายใจทันที
แม่วาฬจะช่วยดันลูกขึ้นสู่ผิวน้ำด้วยส่วนหัว และขณะที่แม่วาฬคลอดลูกนั้น
วาฬตัวอื่น ๆ ในฝูง
โดยเฉพาะวาฬตัวเมียจะช่วยกันปกป้องแม่และลูกวาฬมิให้ได้รับอันตราย
ลูกวาฬเมื่อแรกเกิดจะมีลำตัวประมาณร้อยละ 40 ของแม่วาฬ และในบางชนิดจะมี
ขนติดตัวมาด้วยในช่วงแนวปากบนเมื่อแรกเกิด และจะหายไปเมื่อโตขึ้น
วาฬ เป็นสัตว์ที่มีนัยน์ตาขนาดเล็ก
จึงไม่ได้ใช้ประสาทการมองเห็นเท่าใดนักหาก
อีกทั้งระบบประสาทการรับกลิ่นก็ไม่มีประสิทธิภาพที่ดีด้วย
หากแต่วาฬจะใช้ระบบการรับฟังเสียงเป็นประัสาทสัมผัสเป็นหลัก คล้ายกับระบบ
โซนาร์ หรือ
เอคโคโลเคชั่น ที่ส่ง
คลื่นเสียงไปกระทบกับวัตถุต่าง ๆ แล้วสะท้อนกลับมาสู่ประสาทหูของวาฬเพื่อคำนวณระยะทางและขนาดของวัตถุ
นอกจากนี้แล้ววาฬยังใช้เสียงต่าง ๆ
ในการติดต่อสื่อสารกันในฝูงและในกลุ่มเดียวกัน สามารถร้องได้ด้วยเสียงต่าง ๆ
กันมากมาย มีการศึกษาจากนักชิากรพบว่า
วาฬหลังค่อมสามารถส่งเสียงต่าง ๆ ได้มากถึง 34 ประเภท เหมือนกับ
การร้องเพลง และก้องกังวาลไปไกลนับเป็นร้อย ๆ กิโลเมตร และอยู่ได้นานถึงชั่วโมงและในการศึกษาวาฬนั้น ผู้ศึกษาจะสังเกตจากครีบหางและรอยแผลต่าง ๆ บนลำตัวซึ่งจะแตกต่างกันออกไปเป็นลักษณะเฉพาะ
วาฬ เป็นสัตว์ที่มนุษย์รู้จักและผูกพันมาตั้งแต่สมัยโบราณ ในอดีตเคยมี
ความเชื่อว่าวาฬเป็นปลา เช่น นักปราชญ์อย่าง
อริสโตเติล แต่ในปี
ค.ศ. 1693 จอห์น เรย์ นักชีววิทยา
ชาวอังกฤษเป็นนักวิทยาศาสตร์คนแรกที่ตระหนักว่าวาฬเป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม มิใช่ปลา ด้วยมีการคลอดลูกเป็นตัว และมีระยะเวลา
ตั้งท้องนานกว่าปี เหมือนสัตว์เลี้ยงลูกด้วยขนาดใหญ่ทั่วไป วาฬเป็นสัตว์ที่มนุษย์นิยม
ล่าเพื่อนำเนื้อ, หนัง,
บาลีน, ฟัน, กระดูก รวมทั้งน้ำมันและ
ไขมันในชั้นผิวหนังในการอุตสาหกรรมประเภทต่าง ๆ จนกระทั่งถึงในปี
ค.ศ. 1966 ประชากรวาฬลดลงเหลือเพียง 12,000 ตัวเท่านั้น จึงมีกฎหมายและการอนุรักษ์วาฬขึ้นมาอย่างจริงจัง